مقاله هفته صرفه جویی

و جعلنا من الماء کل شیء حی "همه چیز را از آب زنده گردانیدیم"

آب از دیرباز به عنوان مایه اصلی حیات، مظهر پاکیزگی و نماد زندگی بوده و در آیات متعدد قران کریم و گفتار و احادیث ائمه اطهار(ع) بر ارزش و اهمیت و استفاده درست از این نعمت الهی توصیه شده است. با عنایت به نقش بی بدیل این ماده حیاتی در رشد تمدن ها، توسعه اقتصادی و اجتماعی، صنعت و کشاورزی، سازمان ملل متحد روز 22 مارس مصادف با دوم فروردین هرسال را به عنوان روز جهانی آب نامگذاری کرده است. دولت نیز به دلیل اهمیت موضوع، هفته اول تیرماه هر سال را به عنوان هفته صرفه جویی در مصرف آب نامگذاری کرده و دلیل اصلی این نامگذاری، اطلاع رسانی، هماهنگی و همکاری همه آحاد مردم در خصوص صرفه جویی در مصرف آب در راستای تأمین نیازهای فعلی و آینده کشور می باشد. به دلیل برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی در سنوات گذشته،در شرایط فعلی با افت شدید سطح آب زیرزمینی در بیشتر دشت های کشور مواجه هستیم و ادامه این روند و عدم تناسب بین تغذیه و برداشت منابع آب زیرزمینی می تواند ضمن به مخاطره انداختن دشتها، منجر به فاجعه زیست محیطی نیز شود.

در سالهای اخیر چالش کم آبی به یکی از مهمترین دغدغه های عصر حاضر تبدیل شده است؛ افزایش جمعیت از یک سو و استفاده بی رویه از منابع آب از سوی دیگر جوامع بین المللی را از لحاظ تامین منابع آبی در فشاری مضاعف قرار داده است.

در حال حاضر، بسیاری از کشورهای جهان خشکسالی های کم سابقه ای را به واسطه تغییرات گسترده اقلیمی و همچنین از بین رفتن سفره های آب زیر زمینی به دلیل  استفاده شتاب زده تجربه می کنند. این در حالی است که کمبود منابع آب شیرین آسیب های فراوانی را ایجاد و جوامع بشری را با آسیب های جدی روبرو ساخته است؛ در حال حاضر بسیاری از زیستگاه های حساس کره زمین به دلیل استفاده فزاینده بشر از منابع آبی در شرایط بحران به سر برده که تداوم این شرایط چهره آینده زمین را بیش از پیش تیره می کند.

به دیگر سخن، چالش کمبود آب پیامدهایی همچون از بین رفتن زیستگاه های حساس زمین، خشکسالی گسترده زمین های کشاورزی و مهاجرت های نا خواسته بشری و در نتیجه تشدید بحران اقتصادی، بحران های اقلیمی و جنگ های داخلی را به دنبال داشته که امروز نمونه های بسیاری از آن وجود دارد.

در مجموع اکثر صاحب نظران بر این باورند که قرن 21 قرن آب و مخاطرات زیست محیطی ناشی از کمبود آب است و به عبارت دیگر بسیاری از مناقشات فی مابین کشورها ریشه در اختلافات بر سر آبهای مشترک خواهد داشت. با عنایت به موارد فوق و به منظور تأمین نیازهای اصلی بخش شرب، صنعت و کشاورزی ضرورت دارد با اطلاع رسانی درست، کلیه راهکارهای فرهنگی، اجتماعی، فنی و اجرایی جهت بهره برداری بهینه و مصرف معقول آب در دستور کار کلیه متولیان مصرف و مورد توجه جدی همه بهره برداران و نهایتاً مردم و مسئولین قرار گیرد. بیشترین نقش را مردم باید ایفا کنند و مسئولین هم باید بسترهای لازم جهت فرهنگ سازی و نهادینه کردن فرهنگ مصرف صحیح فراهم نماید. با نظر به مطالب اشاره شده، نهایتاً به منظور شفاف سازی و تنویر افکار عمومی بطورخلاصه به اهم چالشها و راهکارهای بسترسازی فرهنگی و اجرایی به شرح ذیل اشاره می شود:

*در بحث استفاده از منابع آبهای سطحی اعم از رودخانه ها و چشمه ها متأسفانه مصارف گاهاً بیشتر از ظرفیت و توان منابع آب سطحی توسط سیاست گذاران و مدیران اجرایی برنامه ریزی می شود. بطوریکه طی سه دهه اخیر شاهد کاهش خیلی زیاد رواناب بعضی از رودخانه ها بوده ایم که در فصول خشک سال بعضاً جریان رودخانه قطع می شود و محیط زیست و روند بهره برداری طبیعی رودخانه دچار مشکل و چالش جدی می شود.

*میانگین بارندگی سالانه در ایران حدود ٢۵٠میلی متراست؛ بنابراین در مقایسه با کشورهای پرباران، ایران از حداقل ریزش های جوی برخوردار است. با توجه به تقسیم بندی های اقلیمی، بخشی از کشور ما جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود و تامین آب در چنین اقلیمی واقعا دشوار و پرهزینه است.

*برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی یکی دیگر از مسایل اساسی کشور در بخش آب به شمار می‌آید که در حال حاضر مشکلات جدی ای را در کشور پدید آورده است. به همین دلیل نیز در بسیاری از نواحی کشور سطح سفره های آب زیر زمینی افت کرده و با توجه به خشکسالی های اخیر، افزایش بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی تشدید شده و خسارتهای غیر قابل جبرانی را بر منابع آبی زیرز مینی کشور وارد آورده است. ‌ ‌

*در حالی که متوسط حجم کل آب سالانه کشور رقم ثابتی است تقاضا برای آب به علت رشد جمعیت، توسعه کشاورزی، شهرنشینی و صنعت در خلال سال‌های اخیر، متوسط سرانه آب قابل تجدید کشور را تقلیل داده است به طوری که               این رقم در سال 1340 حدود 5500 مترمکعب بود در سال 1357 به حدود 3400 در سال 1367 به حدود 2500 و در سال 1376 به حدود 2100 مترمکعب کاهش یافته است. این میزان با توجه به روند افزایش جمعیت کشور در سال 1385 به حدود 1750 تنزل یافته است و در افق سال 1400 به حدود 1300 مترمکعب تنزل خواهد یافت. این کاهش آمار و ارقام نشان می دهد که نه تنها هم اکنون در بخش هایی از کشور با تنش آبی مواجه هستیم بلکه پیش بینی می شود کل کشور حتی نقاط پر آب رفته رفته به مرز تنش نزدیکتر شود. در واقع ارقام متوسط سرانه آب کشور در سال‌های آینده به مفهوم ورود ایران به مرحله تنش آبی و کم آبی خواهد بود. ‌ ‌

*براساس آمارها مصرف آب در ایران 90 تا 95 میلیارد مترمکعب است در حالیکه آب تجدید شونده حدود 120 تا 130 میلیارد متر مکعب است که در مقایسه با دیگر کشورها رقمی بسیار بالا به حساب می آید؛ در حال حاضر بیش از 90 درصد آب های کشور در بخش کشاورزی با راندمان بین 35 تا 40 درصد به مصرف می رسد که به دلیل راندمان پایین در این بخش، سهم زیادی از آب استحصالی در کشور هدر می رود و به همان نسبت راندمان تولید به ازای هر متر مکعب آب مصرفی کمتر از یک کیلو گرم است که باید این رقم به دو کیلو گرم متوسط جهانی افزایش یابد.

ضرورت اعتدال در مصرف

صرفه‌جویی مفهوم ثابت‌شده‌ای در تعالیم اسلامی است. صرفه‌جویی، راه جاودانی است که باید در سراسر زندگی انسان انجام شود نه به عنوان یک راه حل موقت برای کم‌آبی یا وضعیتهای اضطراری بلکه باید در همه مواقع (خوب و بد) انجام شود. دین اسلام بر ارضای مقتضی نیازها و خواسته‌های فردی و گروهی تاکید دارد اما از اسراف کردن نهی فرموده است.

آیات قرآن و احادیث فراوان، با تعبیرهای گوناگون، اسراف و زیاده‌روی در هر کاری را به طور عام و در مورد آب، به طور خاص، مورد نکوهش و مذمت قرار داده است. قرآن کریم دو عبارت صریح راجع به صرفه‌جویی آب و مدیریت تقاضا دارد: اول اینکه منابع آب ثابت (معین) است (و آن خدایی که از آسمان آبی به قدر و اندازه نازل می‌کند...) (زخرف 11) و ثانیاً در مصرف آب نباید اسراف شود (از نعمتهای خدا بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید که خدا مسرفان را دوست ندارد) (اعراف 31 و همچنین در آیه 27 سوره اسراء مسرفین و مبذرین، برادران شیاطین و در آیه 43 سوره مؤمن، اسراف‌کنندگان اهل آتش معرفی شده‌اند.)

از نظر اسلام دور ریختن بقیه ظرف آبی که قابل استفاده باشد، بخصوص در جایی که آب نایاب است و به آن مقدار رفع نیازمندی می‌گردد، حرام است. امام صادق (ع) فرموده‌اند: «صرفه‌جویی کاری است که خداوند آن را دوست می‌دارد و اسراف عملی است که خداوند از آن بیزار است حتی دور ریختن هسته میوه زیرا آن هسته برای کاری همچون کاشتن مفید است و نیز دور ریختن باقیمانده آب آشامیدنی نیز اسراف است.» (کافی ج4 ) همچنین می‌فرمایند: «کمترین درجه اسراف ریختن آب اضافی، پوشیدن لباس مهمانی در منزل و دور انداختن هسته خرماست.» (بحارالانوار ج 71 ص 346 و کافی ج4 ص 50).

درحقیقت از نظر اسلام و قرآن، اعتدال در مصرف و میانه روی و صرفه جویی به معنای مصرف درست و متناسب، اصلی اساسی و از اصول نخستین اقتصاد اسلامی می باشد که مؤمنان برای دست یابی به کمال شخصی و جمعی و امت اسلامی برای رسیدن به جامعه نمونه و برتر می بایست آن را در نظام اقتصادی خویش درنظر گیرند.

صرفه جویی به مفهوم مصرف چیزی به شکل درست و مناسب آن است. صرفه جویی علاوه بر اینکه در حوزه اقتصاد شخصی معنا و مفهوم می یابد در حوزه اقتصاد عمومی نیز معنا دارد. امام خمینی (ره) بر این اساس است که مصرف زیاد و بیش از نیاز در آب و برق را نه تنها نادرست و حرام می داند بلکه آن را ضمان آور دانسته و شخص را نسبت به جامعه مدیون می شمارد.

مقام معظم رهبری نیز فرموده اند که: مصرف بیهوده و مصرف هرز، در حقیقت هدر دادن مال است. جامعه‏ى ما باید این مطلب را به عنوان یک شعار همیشگى در مقابل خود داشته باشد.

بنابراین به منظور جلوگیری از تنش های آبی و بحران آب، ضروری است همه آحاد مردم در مصرف آب نهایت دقت و صرفه جویی لازم را داشته باشند. همچنین باید به صورت بنیادی در دیدگاه هایمان در خصوص فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب تغییراتی ایجاد کنیم و آن را به عنوان یک کالای ارزشمند اقتصادی در توسعه کشور و استان مان بدانیم.

قابل ذکر است که آب معادل بارش های جوی در کهگیلویه و بویراحمد حدود 5/11 میلیارد مترمکعب برآورد شده که حدود 2/9 میلیارد مترمکعب آن از طریق رواناب های سطحی و منابع آب زیرزمینی قابل برنامه ریزی می باشد که بر اساس اطلاعات موجود از 2/9 میلیارد مترمکعب آب تجدید شونده استان، حدود 4/1 میلیاردمترمکعب در بخش های مختلف مصرف مورد استفاده قرار می گیرد که حدود 286 میلیون مترمکعب از منابع زیرزمینی و مابقی از منابع آب سطحی تأمین می شود.

بر اساس بررسی های انجام شده در بحث بهره برداری از منابع آب زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، در بخشهایی از استان کهگیلویه و بویراحمد محدودیت داریم و باید با برنامه های صرفه جویی و تغذیه آبخوان ها، اجرای شبکه های تحت فشار، طرح های تغذیه مصنوعی نسبت به جبران افت منابع آب زیرزمینی اقدام شود.

آنچه که استان از لحاظ تامین منابع آبی برای دور شدن از تنش آبی در سالهای آتی می طلبد مدیریت خردمندانه و اصولی بر روی منابع آبی است چرا که حفاظت از منابع زیر زمینی برای حفظ اندوخته های آبی به شدت احساس می شود و این امر توسط شرکت آب منطقه ای به صورتی جدی و اساسی مد نظر بوده است.

از سوی دیگر جلوگیری از هدر رفت آب در حوزه کشاورزی که همواره راندمان آبیاری در آن بسیار پایین است می تواند گامی موثر در حفظ آب استان باشد؛ در این راستا حرکت به سمت روش های نوین می تواند کشاورزی پایدار را برای ما به ارمغان بیاورد که جز با همراهی مردم میسر نخواهد بود.

همچنین نیازهای آبی صنایع استان را باید با  کمک فناوری بازیافت آب تامین کرده و با جلوگیری  از هدر رفت بخش عظیمی از این نعمت ارزشمند گامی بسیار موثر در جهت حفظ این سرمایه بر داریم. البته کنترل مصرف آب در بخش شرب نیز می تواند بخش هایی از استان را که دارای شرایط خاصتری از لحاظ منابع آبی هستند از گرفتار شدن در بحران بی آبی نجات دهد؛ لذا تقویت فرهنگ حفاظت از منابع آبی می تواند راهگشای این مشکل باشد.

یکی از سیاست های دولت و وزارت نیرو افزایش میزان استفاده و مهار آبهای سطحی بجای آبهای زیر زمینی است و در این راستا پروژه هایی در استان های کشور در حال اجراست. در کهگیلویه و بویراحمد نیز توسط شرکت آب منطقه ای طرح ها و پروژه هایی همچون، سد تنگ سرخ، طرح آبرسانی به دشت امامزاده جعفر و ماهور باشت، طرح آبرسانی و زهکشی دشت لیشتر، آّبرسانی از سد کوثر به گچساران، آبرسانی به دهدشت غربی و... در دست اجرا و حدود 13 ساختگاه سد از جمله سدهای شیو، شبلیز، سرگچینه، سیوکی، سقاوه و ... در دست مطالعه است.

به هر حال به نظر می رسد با یک برنامه ریزی صحیح و جامع نه تنها می توان منابع آبی را بیمه کرد بلکه مشکلات پیش روی صنعت، کشاورزی و آب شرب کشور را نیز به راحتی برطرف کرد.

امید است به این فرمایش خداوند که می فرماید"همه چیز را از آب زنده گردانیدیم"توجه نموده وآب را رمزبقاء؛ حیات وسخن زندگی بدانیم و در اجرا و پیگیری طرح ها و اقدامات لازم در زمینه حفظ و مصرف بهینه از منابع آب بخوبی عمل کنیم. چرا که هر کجا آب باشد آبادی هم خواهد

اداره روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان کهگیلویه و بویراحمد